งิ้วแต้จิ๋ว – มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่ปธน.สี จิ้นผิงเอาใจใส่
เดือนตุลาคม ปี 2020 ขณะลงพื้นที่ตรวจงานในเมืองแต้จิ๋วและซัวเถา มณฑลกวางตุ้ง นายสี จิ้นผิง เลขาธิการใหญ่คณะกรรมาธิการกลางพรรคคอมมิวนิสต์จีน ประธานาธิบดีจีน ได้ให้คำแนะแนวที่สำคัญเกี่ยวกับการอนุรักษ์สืบทอดงิ้วแต้จิ๋วและมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติอื่นๆ เขากล่าวเน้นว่า แต้จิ๋วเป็นเมืองวัฒนธรรมที่มีชื่อเสียงและประวัติศาสตร์ยาวนาน วัฒนธรรมแต้จิ๋วและซัวเถาเป็นส่วนประกอบที่สำคัญของวัฒนธรรมหลิ่งหนาน และเป็นสาขาสำคัญของวัฒนธรรมประชาชาติจีน งิ้วแต้จิ๋ว, งานปักแต้จิ๋ว, งานแกะสลักแต้จิ๋ว, ประติมากรรมแต้จิ๋ว ตลอดจนชากังฟูและอาหารแต้จิ๋วล้วนเป็นสมบัติล้ำค่าของวัฒนธรรมจีน ซึ่งหาชมได้ยากมาก พวกเรารักเมืองนี้ก็ต้องดูแล และสร้างสรรค์มันให้ดี
งิ๋วแต้จิ๋วเป็นหนึ่งในงิ้วท้องถิ่นดั้งเดิมที่มีมาช้านานของจีน ร้องด้วยภาษาแต้จิ๋วซึ่งเป็นภาษาท้องถิ่นในเมืองแต้จิ๋วและซัวเถา นับถึงปัจจุบันมีประวัติยาวนาน 580 ปีแล้ว ได้รับการแพร่หลายอย่างกว้างขวางในพื้นที่เมืองแต้จิ๋วและซัวเถาของมณฑลกวางตุ้ง ภาคใต้ของมณฑลฝูเจี้ยน ตลอดจนประเทศเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และพื้นที่อื่นๆ ที่มีชาวแต้จิ๋วอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก เมื่อปี 2006 งิ้วแต้จิ๋วได้ถูกรวมเข้าอยู่ในบัญชีรายชื่อมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมระดับชาติชุดแรกของจีน
แต่ทว่าในช่วงเวลาไม่กี่ปีที่ผ่านมา เนื่องจากปัญหาต่างๆ เช่น แหล่งที่มาผู้ชมที่แคบ การลงทุนที่ไม่เพียงพอ และการขาดผู้สืบทอด เป็นต้น งิ้วแต้จิ๋วคลาสสิกหลายเรื่อง สไตล์การร้อง และทักษะการแสดงเผชิญความเสี่ยงที่จะขาดการสืบสานจนหายสาบสูญไป
” ตอนนี้เป็นเรื่องยากเกินไปที่จะค้นพบ ‘ต้นกล้าดีๆ’ !” กว่า 60 ปีนับตั้งแต่ก่อตั้ง โรงเรียนวัฒนธรรมและศิลปะซัวเถาเป็นฐานที่มั่นหลักในการบ่มเพาะ“บุคลากรมืออาชีพ”ของงิ้วแต้จิ๋ว แต่ควบคู่ไปกับการแสดงงิ้วแต้จิ๋วได้รับความนิยมที่ลดลง ฉากร้อนแรงของการรับสมัครนักเรียนแบบ “เลือกหนึ่งในพัน” จึงไม่ปรากฎให้เห็นอีกเลย จาง อิง ผู้อำนวยการโรงเรียนแห่งนี้กล่าวเพิ่มเติมว่า “มีผู้ปกครองจำนวนมากขึ้นเรื่อยๆ ต่างรู้สึกว่า การฝึกฝนนั้นยากลำบากและมีรายได้ต่ำ เมื่อเรียนจบแล้วจะได้แค่ใบประกาศนียบัตรระดับมัธยมศึกษาตอนปลายเท่านั้น การส่งลูกเรียนงิ้วไม่คุ้มค่าเลย”
“บุคลากรงิ้วแต้จิ๋วมีแต่ออกไม่มีเข้า อยู่ในสภาพที่ขาดแคลน ปัญหาการขาดผู้สืบทอดอยู่ในขั้นรุนแรง” เฉิน เฉาฉิน ผู้ซึ่งเคยดำรงตำแหน่งหัวหน้าคณะงิ้วแต้จิ๋วของเทศบาลเมืองแต้จิ๋วกล่าวด้วยความเสียใจว่า ตัวเองใกล้จะเกษียณในไม่ช้าแล้ว แต่ทั้งคณะกำลังเผชิญกับภาวะลำบากที่ ” ไม่มีผู้สืบทอด” ด้านนักแสดงชาย
ในช่วงสองปีกว่าที่ผ่านมาการแสดงงิ้วแต้จิ๋วยังได้รับผลกระทบจากการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ทําให้วิกฤตการเอาตัวรอดของบรรดาคณะงิ้วแต้จิ๋วทวีความรุนแรงยิ่งขึ้น
“ก่อนเกิดโรคระบาด เรามีการแสดงมากกว่า 200 ครั้งต่อปี แต่ตอนนี้ลดลงอย่างรวดเร็วเหลือเพียง 20 ครั้ง นักแสดงได้เงินเดือนเหลือเพียง 900 หยวนเท่านั้น” อี๋ว์ อี้หยุน รองหัวหน้าคณะงิ้วแต้จิ๋วของอำเภอเหราผิง เมืองแต้จิ๋วกล่าวเช่นนี้ด้วยความห่วงใย
แต่หากเปรียบเทียบกันแล้ว คณะงิ้วแต้จิ๋วภาคเอกชนยิ่งยากที่จะเอาตัวรอดได้ การเข้าร่วมกิจกรรมวิถีพื้นบ้านในชนบทเป็นแหล่งรายได้หลักของคณะงิ้วแต้จิ๋วส่วนใหญ่เหล่านี้ แต่นับตั้งแต่เกิดโรคระบาดเป็นต้นมา กิจกรรมต่างๆได้หยุดลงเกือบทั้งหมด จึงไม่สามารถออกเงินเดือนได้ ทำให้หลายคณะจำต้องสลายตัว
คำแนะแนวที่เกี่ยวข้องจากผู้นำสูงสุดของจีนได้ขยายบทบาทอย่างแข็งขันต่อการอนุรักษ์และสืบทอดงิ้วแต้จิ๋ว ตลอดจนมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมอื่นๆ ทำให้งิ้วแต้จิ๋วซึ่งเป็นงิ้วพื้นเมืองที่กำลังเผชิญกับการสูญเสียการสืบทอดกลับมามีความหวังที่จะฟื้นคืนชีวิตชีวา
เมื่อไม่นานมานี้ คณะกรรมการประจำสภาผู้แทนประชาชนแห่งมณฑลกวางตุ้งครั้งที่ 13 ได้แยกกันตรวจสอบและอนุมัติ “กฎระเบียบว่าด้วยการอนุรักษ์และสืบทอดงิ้วแต้จิ๋วแห่งเมืองซัวเถา” “กฎระเบียบว่าด้วยการอนุรักษ์และสืบทอดงิ้วแต้จิ๋วแห่งเมืองแต้จิ๋ว” และ “กฎระเบียบว่าด้วยการอนุรักษ์และสืบทอดงิ้วแต้จิ๋วแห่งเมืองเจียหยาง” ตามลำดับ โดยเริ่มมีผลบังคับใช้ในวันเดียวกัน คือ วันที่ 1 มกราคม ปี 2022
3 เมืองดังกล่าวต่างโฟกัสไปที่ประเด็นความยากลำบากที่ขาดแคลนผู้สืบทอด โดยกำหนดให้ถือการบ่มเพาะบุคลากรเป็นภารกิจร่วมกันของกลไกความร่วมมือระดับภูมิภาค กฎระเบียบทั้งสามฉบับต่างก็ระบุไว้ว่า ต้องจัดตั้งกลไกเกี่ยวกับศิลปินระดับภูมิภาครับสมัครลูกศิษย์และถ่ายทอดศิลปะ ร่วมมือดำเนินการบ่มเพาะบุคลากรงิ้วแต้จิ๋วในภูมิภาค ร่วมมือดำเนินการเขียนบท การแลกเปลี่ยนทางวิชาการ และการศึกษาค้นคว้าด้านศิลปะ ตลอดจนร่วมกันสร้างฐานการวิจัยเพื่อการอนุรักษ์และสืบทอดงิ้วแต้จิ๋ว
เมืองซัวเถาและแต้จิ๋วยังได้กำหนดว่า สำหรับบุคลากรระดับสูง ตำแหน่งสำคัญ กระดูกสันหลังของกิจการหรือบุคลากรที่ขาดแคลนและต้องการด่วนนั้น สามารถใช้วิธีการพิเศษในการจัดสรรรายได้ เช่น จ่ายเงินเดือนตามข้อตกลง จ่ายเงินเดือนตามโครงการ และใช้ระบบเงินเดือนรายปี เป็นต้น เพื่อประกันรายได้ของบุคลากรมืออาชีพในแวดวงงิ้วแต้จิ๋วด้วยกฎระเบียบ
กฎระเบียบทั้งสามฉบับนี้ใช้เวลาเพียง 8 เดือนนับตั้งแต่เริ่มโครงการจนถึงการลงคะแนนผ่าน ตลอดจนการตรวจสอบและอนุมัติ ซึ่งถือเป็นกระบวนการนิติบัญญัติที่รวดเร็วและมีประสิทธิภาพ ได้สร้างกรณีตัวอย่างรายแรกในทั่วประเทศที่เขตบริหารระดับเมืองหลายแห่งต่างร่างกฎระเบียบเชิงท้องถิ่นเพื่อดำเนินการอนุรักษ์และสืบทอดเกี่ยวกับโครงการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมในหมวดหมู่เดียวกัน
“ซัวเถา แต้จิ๋วและเจียหยางมีวัฒนธรรมที่มาจากรากเหง้าเดียวกัน การร่วมมือร่างกฎหมายในครั้งนี้ได้ส่งสัญญาณอย่างแรงกล้าที่พี่น้องจะร่วมแรงร่วมใจกันอนุรักษ์งิ้วแต้จิ๋ว ฉันดีใจมาก” เมื่อได้ยินข่าว เหยา เสวียนชิว ในวัย 87 ปี ผู้สืบทอดมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมระดับชาติ และนักแสดงงิ้วแต้จิ๋วที่มีชื่อเสียงกล่าวด้วยความตื่นเต้น
ในแวดวงงิ้วแต้จิ๋ว เหยา เสวียนชิวถือเป็นสัญลักษณ์อันแท้จริงของงิ้วแต้จิ๋ว เธอมีบทบาทมากในแวดวงงิ้วแต้จิ๋วยุคปัจจุบัน
เมื่อปี 1957 เหยา เสวียนชิวเคยเดินทางไปแสดงงิ้วแต้จิ๋วที่กรุงปักกิ่งพร้อมกับคณะ นี่เป็นครั้งแรกที่งิ้วแต้จิ๋วปรากฏตัวบนเวทีของเมืองหลวง เนื่องจากการแสดงมีความโดดเด่นน่าสนใจ ได้รับการชมเชยยกย่องจากผู้ชมอย่างท่วมท้น จึงถูกแนะนำให้ไปแสดงที่อาคารหวัยเหรินถังในทำเนียบจงหนานไห่ โดยมีผู้นำจีนหลายคน เช่น เหมา เจ๋อตง และโจว เอินไหล เป็นต้นร่วมชมการแสดงด้วย
ขณะให้สัมภาษณ์ผู้สื่อข่าว เหยา เสวียนชิวกล่าวว่า “ท่านเลขาธิการใหญ่ให้ความเอาใจใส่กับงิ้วท้องถิ่นเช่นนี้ เอาใจใส่งิ้วแต้จิ๋วที่มีประวัติยาวนานกว่า 500 ปี นี่คือเกียรติภูมิของวัฒนธรรมแต้จิ๋วและซัวเถาของเรา และเป็นการให้กำลังใจแก่แวดวงงิ้วแต้จิ๋ว!”
ในฐานะผู้สืบทอดเชิงตัวแทนของโครงการงิ้วแต้จิ๋วซึ่งเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมระดับชาติ ปกติเหยา เสวียนชิวยังคงเข้าร่วมกิจกรรมของแวดวงละครบ่อยครั้ง ได้ทุ่มเทอย่างสุดกำลังความสามารถมาโดยตลอดเพื่อเผยแพร่และสืบสานศิลปะงิ้วแต้จิ๋ว เธอกล่าวว่า “เราต้องใช้ความพยายามให้ได้ เพื่อสานต่องานศิลปะที่สวยงามนี้ต่อไป!”
แปลเรียบเรียงโดย ภาคภาษาไทย ศูนย์เอเชียแอฟริกา สถานีวิทยุและโทรทัศน์ส่วนกลางแห่งประเทศจีน(CMG)
