บทความ “จีน” กับระเบียบโลกใหม่ ตอน 1
สถาบันจีน-ไทย แห่งมหาวิทยาลัยรังสิต และสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส จัดสัมมนาเรื่อง “บทบาทจีนกับการจัดระเบียบโลกใหม่” มีผู้ร่วมเสวนา ได้แก่ นายสีหศักดิ์ พวงเกตุแก้ว อดีตปลัดกระทรวงการต่างประเทศ ดร.อาร์ม ตั้งนิรันดร ผู้อำนวยการศูนย์จีนศึกษา สถาบันเอเชียศึกษาจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย รองศาสตราจารย์ ดร. ดุลยภาค ปรีชารัชข รองผู้อำนวยการสถาบันเอเชียตะวันออกศึกษามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ โดยมีนายเทพชัย หย่อง ผู้อำนวยการอาวุโส ฝ่ายข่าว องค์การกระจายเสียงและแพร่ภาพสาธารณะแห่งประเทศไทย เป็นผู้ดำเนิรายการ
ในเวทีนี้ ผู้ร่วมเสวนาได้มองถึงระเบียบโลกใหม่กับบทบาทของจีน ที่สยายปีกและผงาดขึ้นมา ท่ามกลางการแข่งขันของประเทศมหาอำนาจที่เข้มข้นขึ้นเรื่อยๆ
รองศาสตราจารย์ ดร. ดุลยภาค ปรีชารัชช ให้นิยามของ “ระเบียบโลก” ว่า เป็นการจัดระเบียบความสัมพันธ์เชิงอำนาจในระบบความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ นำโดยรัฐที่ทรงกำลังตามด้วยกลุ่มพันธมิตรทางยุทธศาสตร์ต่างๆ ออกมาเป็นการจัดโครงสร้างอำนาจในระบบโลก เช่น ขั้วอำนาจเด่นเดียว 2 ขั้วอำนาจแบบตึงเครียด แบบหละหลวม แบบหลายขั้วอำนาจ หรือจะเป็นระบบอื่นๆ
สิ่งสำคัญที่ตามมาคือ เมื่อมหาอำนาจที่ทรงกำลังได้นำโลก ไม่ว่าจะนำเจ้าเดียว หรือร่วมกันนำ มีทั้งแข่งขันและร่วมมือ ลักษณะอัตลักษณ์ ชุดความคิดของชาติ รัฐนั้นๆ รวมถึง วัฒนธรรม ค่านิยม ประเพณีจะถูกปลดปล่อยออกมาในระดับโลก ในระดับภูมิภาค ทำให้รัฐอื่นๆ ต้องปรับตัว อาจจะเอียงข้าง หรืออาจจะยังไม่เลือกข้าง
ณ วันนี้ ขั้วอำนาจจึงเปลี่ยนทรง หลังสงครามเย็นสิ้นสุดลง เราพูดถึงระบบโลกที่มีขั้วอำนาจเด่นเดียวคือ สหรัฐอเมริกา มาวันนี้ เหมือนเป็นทวิขั้ว มีจีนขึ้นมามีอำนาจ หายใจรดต้นคอ คะคานกำลังซึ่งกันและกัน ขณะเดียวกัน ถ้าเราเจาะไปที่แต่ละภูมิภาค บางทีสถานะของมหาอำนาจอาจจะกลับหัวกลับหางไม่เท่ากันก็ได้ อย่างตอนนี้เราพูดเรื่องโลกที่เป็น 2 ขั้ว แต่ถ้าพูดถึงทวีปเอมริกาจริงๆ ซึกโลกตะวันตก มีอเมริกาเหนือ แองโกลอเมริกา ลาตินอเมริกา อเมริกากลาง ผมเชื่อมั่นในสหรัฐอเมริกาที่ยังนำเพียงเจ้าเดียว แต่ถ้าเจาะไปที่เอเชียแปซิฟิก โดยเฉพาะเอเชียตะวันออก เอเชียตะวันออกเฉียงเหนือ เราเห็นความโดดเด่นของจีน สหรัฐมีอำนาจทางทะเลกำหนดวงของอินโดแปซิฟิกก็วาดกันไป แต่จีนยังครองอำนาจนำ หรือถ้าดูเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่นสปป.ลาว กัมพูชา เมียนมาร์ เราเห็นอิทธิพลจีนที่เข้มข้น เมื่อเทียบกับสหรัฐอเมริกา
สมการของอำนาจโลกวันนี้ เราเห็นภาพ จีน สหรัฐอเมริกา รัสเซีย ขึ้นมา ดูเหมือนจะเป็น 3 แกน สมการโลกจะเป็นอย่างไร ในสถานการณ์ที่สหรัฐอเมเริกา เริ่มร่วง จีนรุ่ง รัสเซียฟื้น แต่สหรัฐไม่ยอมร่วงง่ายๆ สหรัฐยังต้องรักษาสถานภาพเดิม ทำทุกอย่าง เกิดอาการบี้โลก ตรึงกำลังทหารในจุดยุทธศาสตร์ต่างๆ มีจุดร้อน จุดวาบไฟ ในแต่ละพื้นที่
ขณะที่นายสีหศักดิ์ พวงเกตุแก้ว อดีตปลัดกระทรวงการต่างประเทศ มองว่า โฉมหน้าของจีนในอดีตกับจีนในปัจจุบันไม่เหมือนกัน ในยุคสงครามเย็น จีนร่วมมือกับสหรัฐอเมริกาในการต่อต้านการขยายอิทธิพลของสหภาพโซเวียต จากเศรษฐกิจในอดีตที่เป็น 1 เปอร์เซ็นต์ของจีดีพีโลก ตอนนนี้กลายเป็นเกือบ 25 เปอร์เซ็นต์ จีนผงาดและมีความมั่นใจสูง และระเบียบโลกค่อนข้างจะบีบจีนมากเกินไป เพราะระเบียบโลก สร้างขึ้นมาหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 คือกติกาที่เขียนมาหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 แต่ระเบียบโลกนี้สะท้อนถึง Liberal International Order คือเขียนโดยสหรัฐอเมริกา และตะวันตก ซึ่งจีนมองว่าระเบียบนี้ ไม่ได้สะท้อนความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น จีนและประเทศใหม่ๆ ไม่มีอำนาจในการเขียนกติกาเหล่านี้ รวมทั้งจีนควรจะมีเสียงในสถาบันต่างๆ อย่าง ธนาคารโลก (World Bank) กองทุนการเงินระหว่างประเทศ (IMF) มากขึ้น ระเบียบปัจจุบัน จีนต้องการปรับหรือเปลี่ยนใหม่
ซึ่งจีนผงาด มีความมั่นใจ แสดงบทบาทในเวทีต่างประเทศมากขึ้น ส่วนหนึ่งมาจากผู้นำ เพราะตั้งแต่สมัยประธานาธิบดีเติ้ง เสี่ยวผิง ทฤษฎีคือรอเวลา อย่างไปทำอะไรให้แตกตื่น แต่พอประธานาธิบดีสี จิ้นผิงขึ้นมา เขามองอีกอย่าง เขามองว่า ดุลย์อำนาจของโลกมาทางจีน สหรัฐถดถอย ดูจากวิกฤตเศรษฐกิจปี 2008 รวมทั้งปัญหาภายในของสหรัฐเอง จีนมีความเชื่อว่า ถึงเวลาของจีนแล้ว ปรากฎในสิ่งที่จีนแถลงออกมา เช่น “The China Dream” “The Rejuvenation of Chinese Nation” รวมทั้งการต่างประเทศ ที่จีนพูดเสมอว่า สร้างระเบียบโลกที่ Win Win สะท้อนถึงความมุ่งมั่นของจีนที่จะก้าวขึ้นมาเป็นมหาอำนาจ ในที่สุดระเบียบโลกเป็นเรื่องของการแข่งขันระหว่างสหรัฐอเมริกา ตะวันตก กับแนวความคิดของจีนที่เชื่อว่า ระเบียบโลกของจีนที่เชื่อว่า ระเบียบโลกควรจะมีพื้นที่ให้กับความหลากหลาย มีหลายขั้วอำนาจ และระเบียบโลกที่มีจีนเป็นใหญ่ในเอเชีย
นอกจากนี้ ดร.อาร์ม ตั้งนิรันดร ให้มุมมองในเวทีเสวนาว่า เราเคยอยู่ในประเทศที่อเมริกาเป็นมหาอำนาจเดี่ยว คล้ายว่าเบอร์ 2 หายใจรดต้นคอ เพราะถ้าเราพูดเรื่องเศรษฐกิจ แน่นอนว่าเศรษฐกิจสหรัฐใหญ่กว่าจีน แต่เศรษฐกิจจีนเบอร์ 2 ใหญ่กว่าเบอร์ 3 เบอร์ 4 เบอร์ 5 รวมกัน เราพูดเรื่องการทหาร งบประมาณการทหารของจีนยังน้อยกว่าสหรัฐ แต่งบประมาณการทหารของจีนมากกว่า เบอร์ 3 เบอร์ 4 เบอร์ 5 รวมกัน
เรามักพูดกันว่าเราเป็นระเบียบโลกที่เสถียรเป็นระบบที่มีสถาบันสำคัญ เช่นองค์การสหประชาชาติ (UN) องค์การการค้าโลก (WTO) และจีนก็ขึ้นมาตั้งคำถามกับระเบียบโลก แต่ที่น่าสนใจคือสหรัฐอเมริกาก็ตั้งคำถามกับระเบียบโลกที่ตัวเองสร้างเหมือนกัน ตั้งแต่ยุคโดนัล ทรัมป์ ก่อนหน้านั้น คือยุคของบารัค โอบามา ที่มองว่ากฎกติการอาจจะไม่เป็นประโยชน์กับสหรัฐอเมริกาเหมือนในอดีต แล้วโอบามาก็ขึ้นมาจะทำ TPP ทรัมป์ไปอีกขึ้นหนึ่งคือ ทำสงครามการค้า แต่ทั้งจีนและสหรัฐอเมริกาทั้งคู่กำลังทิ้งระเบียบโลกเดิม และกลายเป็นโลกที่ไร้ระเบียบมากกว่า
ดังนั้นในสถานการณ์โลกที่เปลี่ยนแปลงไป ระเบียบโลกกำลังมาถึงจุดเปลี่ยน ประเทศไทยควรจะวางตัวอย่างไร ขวนติดตามการวิเคราะห์จากนักวิชาการและนักการทูตกันต่อในตอนหน้า
